ZWAANHALS MAGAZINE

"Ik ben nu drie weken in Rotterdam en ik vind het hier maar koud!", zegt Mohammed El Kadiri. In een werkplaats aan het Zwaanshals 251, in het hartje van het Oude Noorden, is El Kadiri, mozaïek-artisan uit Rabat-Salé, druk bezig met het vervaardigen van een serie mozaïeken die ontworpen zijn door hemzelf en Bram Waardenburg, een Rotterdams kunstenaar.

De Zellij-mozaïekkunst is al heel oud. In Marokko kom je het overal tegen: op piepkleine fontijntjes in het armoedigste straatje zowel als op de befaamde Hassan II Moskee, die van onder tot boven bedekt is met Zellij-mozaïek. Rond 820 na Christus brachten de Moren het naar Spanje: het Alhambra is helemaal gedecoreerd met die techniek.

Sterrenkunde
El Kadiri: "Bram en ik hebben elkaar ontmoet in de Franse stad Lille. Ik was daar aan het werk aan een straatfontijn. Toen Bram het mozaiek zag werd hij meteen enthousiast." Van Waardenberg: "Ik heb sterrenkunde gestudeerd en de klassieke motieven, de stervormen in het mozaïek deden mij denken aan een sterrenkundige kalender, met getallen en symbolen."
El Kadiri: "Zo zijn wij aan de praat geraakt. Door Bram ben ik gaan nadenken over wat die klassieke vormen eigenlijk betekenen. Want voor mij zijn die motieven zo bekend dat ik daar nooit bij stilstond. Daarna zijn wij samen dingen gaan ontwerpen, maar dan op een geheel nieuwe manier. Wij noemen onze ontwerpen de "Dialogue de la Geometrie" Ik heb vroeger wiskunde gestudeerd, dus onze achtergrond sluit helemaal bij elkaar aan. Dit is voor mij echt een belevenis: het soort mozaïeken die ik hier nu sta te maken kom je in Marokko nergens tegen."
Van Waardenberg: "Het centrale thema van onze ontwerpen is het versmelten van verschillende culturen en invalshoeken. Sommige motieven zijn klassiek Arabisch, andere zijn typisch Berber… dat hebben we gecombineerd met Westerse geometrische vormen en elementen die ons als kunstenaar aanspreken.
De thema's die wij verwerkt hebben, hebben te maken met de tegenstellingen van de moderne maatschappij: enerzijds gevaar, dreiging, agressie en daartegenover vrede, broederschap, warmte en zorgzaamheid."

Olijfpitten
Een Zellij mozaïek wordt helemaal met de hand gemaakt. De klei is afkomstig uit de buurt van Fes en Meknes. Die klei wordt gevormd tot tegels van 10 x 10 cm., vervolgens geglazuurd en gebakken bij een temperatuur van zo'n 2000 graden. De exacte kleur is afhankelijk van de temperatuur. El Kadiri: "Een vakman weet precies hoe hij dat voor elkaar moet krijgen. De oven wordt gestookt met hout, en door het toevoegen van gemalen olijfpitten kan je het vuur heter laten branden." Dan worden alle vormpjes met de hand uitgehakt met een grote hamer... ster-vormen, vierkantjes, ruitjes, hoekjes."
Die vormpjes legt El Kadiri als een puzzel in elkaar, ondersteboven, op een stuk spaanplaat waarop het basispatroon is uitgetekend. El Kadiri: "Als een steentje niet past, moet ik het bijwerken. Maar een mozaïek mag ook weer niet te regelmatig zijn. Ik heb meegemaakt dat ik een stuk over moest doen omdat het te netjes was! Ik "fixeer" de stukjes met een lik vaseline. Want als de steentjes gaan schuiven ben je het patroon kwijt. Dan gaat er kippengaas overheen, als versteviging. En vervolgens de cement-pap."